Ortodoncja – dziedzina stomatologii, która zajmuje się leczeniem wad zgryzu, wad szczękowo-twarzowych oraz korygowaniem nieprawidłowości zębowych. Leczenie ortodontyczne przeprowadza się u pacjentów w każdym wieku z powodów profilaktycznych i estetycznych.
Wady zgryzu to zaburzenia w budowie i czynnościach zębów, łuków zębowych i ich wzajemnej relacji. Wady mogą być widoczne na zewnątrz (w zmienionych rysach twarzy) i zaburzać różnego rodzaju czynności jamy ustnej (m.in. utrudniać jedzenie, mówienie i oddychanie).
Etiologia wad zgryzu:
Wrodzone wady zgryzu – przyczyną tych wad mogą być czynniki genetyczne (konkretna wada zgryzu jest dziedziczona przez kolejne pokolenia w rodzinie) lub czynniki zewnętrzne (oddziałujące negatywnie na płód poprzez organizm matki, np. niedobory kwasu foliowego)
Nabyte wady zgryzu – najczęściej wykształcają się w ciągu pierwszych lat życia dziecka i są następstwem niewłaściwych nawyków (np. ssanie kciuka lub smoczka, zasysanie policzków lub warg, obgryzanie paznokci, gryzienie ołówka), wady zgryzu mogą również pojawić się w związku z nieprawidłowościami podczas wymiany zębów mlecznych na stałe lub w następstwie urazów mechanicznych twarzy.
Rodzaje wad zgryzu
(w oparciu o trzy płaszczyzny przestrzenne: pionową, poziomą i poprzeczną):
Wady pionowe to wady, w których zaburzone jest położenie dolnego łuku zębowego w stosunku do górnego. Wady pionowe dzielimy na wady dotylne (tyłozgryz i tyłożuchwie) i wady doprzednie (przodozgryz i przodożuchwie)
Wady poziome to wady widoczne w płaszczyźnie poziomej, między górnym i dolnym łukiem zębowym. Do wad poziomych zalicza się zgryz otwarty (całkowity lub częściowy, przedni lub boczny) oraz zgryz głęboki (całkowity, częściowy lub rzekomy).
Wady poprzeczne to wady, w których zęby z łuków górnych i dolnych zachodzą na siebie w różnych konfiguracjach. Do wad poprzecznych zalicza się: zgryz krzyżowy (całkowity lub częściowy, przedni lub boczny), zgryz przewieszony oraz boczne przemieszczenie żuchwy (czynnościowe lub morfologiczne).
Jeżeli nieprawidłowości zgryzu łączą kilka różnych rodzajów wad – mamy do czynienia z wadami złożonymi.
Do najczęściej występujących nieprawidłowości zębowych zaliczamy:
Stłoczenie – zęby są stłoczone w wyniku zaburzenia stosunku wielkości lub ilości zębów do wielkości łuków zębowych
Szparowatość – widoczne odstępy między zębami pojawiają się, gdy wielkość zębów jest mniejsza niż wielkość miejsca w łuku zębowym
Zatrzymany ząb – to prawidłowo wykształcony ząb, który tkwi w łuku zębowym lub poza nim
Brak zawiązków zębowych – po wypadnięciu zębów mlecznych, nie wyrastają zęby stałe, najczęściej dotyczy to „dwójek” i „piątek”.
Wstępnej oceny zgryzu może dokonać stomatolog u dziecka w wieku 2-3 lat (przy pełnym uzębieniu mlecznym). Konsultacje ortodontyczne zalecane są dzieciom w wieku 7-9 lat (pierwszy etap wymiany zębów mlecznych na stałe), a następnie w wieku 10-12 lat (ostatni etap wymiany zębów mlecznych na stałe). Leczenie wad zgryzu odbywa się za pomocą aparatów ortodontycznych: ruchomych lub stałych.
Aparaty ortodontyczne to najskuteczniejsza metoda leczenia ortodontycznego. Aparaty różnią się między sobą rodzajami, technologią i czasem trwania leczenia.
Rodzaje aparatów ortodontycznych:
Aparaty ruchome to aparaty, które można na określony czas wyjmować (np. do mycia zębów lub jedzenia). Aparaty ruchome dla dzieci mogą być: mechaniczne (aktywatory ortodontyczne) lub mechaniczno-czynnościowe (aparaty płytkowe). Nowoczesnym rozwiązaniem są przezroczyste aparaty nakładkowe dla dorosłych.
Aparaty stałe to aparaty ortodontyczne mocowane na określony czas do zębów za pomocą zamków ortodontycznych, do których z kolei przymocowuje się oddziałujące na zęby łuki ortodontyczne. Aparaty stałe mogą być: metalowe (tradycyjne), estetyczne (z zamkami kompozytowymi lub porcelanowymi) lub ling walne (niewidoczne na zewnątrz, mocowane od strony języka).